بیماری آدیسون که نارسایی آدرنال هم نامیده می‌شود، بیماری مزمن نادری است که به‌سبب آن غدد فوق کلیوی به‌اندازه کافی هورمون کورتیزول و آلدوسترون تولید نمی‌کنند. این بیماری معمولا بر اثر حمله خودایمنی ایجاد می‌شود. هرآنچه لازم است درباره بیماری آدیسون بدانید، در این مقاله از دکتر مهناز شکروی خواهید خواند. با ما همراه باشید.
بیماری آدیسون چیست؟
بیماری آدیسون نوعی اختلال است که در آن غدد فوق کلیوی که در بالای کلیه‌ها قرار دارند، نمی‌توانند به اندازه کافی هورمون‌های کورتیزول و آلدوسترون تولید کنند (هورمون‌ها مواد شیمیایی هستند که عملکرد بافت‌ها یا اندام‌ها را کنترل می‌کنند).
کورتیزول به بدن کمک می‌کند تا در برابر استرس پاسخ دهد. همچنین به حفظ فشار خون، عملکرد قلب، سیستم ایمنی بدن و قند خون نیز کمک می‌کند. آلدوسترون بر تعادل سدیم و پتاسیم خون تأثیر می‌گذارد. این هورمون به نوبه خود، میزان مایعاتی را که کلیه‌ها به عنوان ادرار از بین می‌برند را کنترل می‌کند که بر حجم و فشار خون تأثیر می‌گذارد.
بیماری آدیسون، «نارسایی اولیه آدرنال» نیز نامیده می‌شود. یک اختلال مرتبط با آن، به نام نارسایی ثانویه آدرنال نام دارد که در شرایطی اتفاق می‌افتد که هیپوفیز، یک غده کوچک در پایه مغز، نمی‌تواند به اندازه کافی هورمون آدرنرژیک (ACTH) ترشح کند، تا غده‌های آدرنال را برای تولید کورتیزول فعال کند. بیماری آدیسون یک نفر از هر 100.000 نفر را به خود مبتلا می‌کند و در مردان و زنان به طور مساوی و در همه گروه‌های سنی نیز بروز می‌کند، اما بیشتر در محدوده سنی 30 تا 50 سال رخ می‌دهد.
علائم بیماری آدیسون چیست؟
علائم و نشانه‌های بیماری آدیسون معمولا به آرامی و اغلب طی چند ماه پیشرفت می کنند و اغلب علائم در اینگونه بیماری‌ها با پیشرفت آهسته، تا زمانی که یک استرس مانند بیماری و یا هرگونه آسیب بر بدن باعث تشدید آن شود، نادیده گرفته می‌شوند.
نشانه ها و علائم عبارتند از:
- خستگی شدید
- کاهش وزن و اشتها
- تیره شدن پوست (هایپرپیگمنتاسیون)
- کاهش فشار خون در حد غش کردن
- اشتیاق به مصرف نمک
- کاهش قند خون (هیپوگلیسمی)
- حالت تهوع، اسهال یا استفراغ (علائم گوارشی)
- درد شکم
- درد عضلانی یا مفصلی
- تحریک پذیری و بی‌قراری
- افسردگی یا سایر علائم رفتاری
- ریزش مو یا اختلال عملکرد جنسی در زنان
انواع آدیسون
همان طور که گفتیم آدیسون بیماری نارسایی غده فوق کلیه نیز نامیده می‌شود. در این بیماری میزان تولید هورمون آلدسترون و کورتیزول کاهش پیدا می‌کند و همه علائم بیماری نیز از همین فیزیوپاتولوژی ناشی می‌شود. آدیسون به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. در صورتی که کاهش تولید هورمون‌های این غده به دلیل وجود نقص درون خود غده فوق کلیه ایجاد شود نارسایی اولیه غده فوق کلیه نامیده می‌شود. در صورتی که تولید هورمون‌های این غده به علت وجود مشکلی در سایر بخش‌های بدن، کاهش پیدا کند و خود غده مشکل خاصی نداشته باشد نارسایی ثانویه غده فوق کلیه نامیده می‌شود. در ادامه بیشتر به تشریح هر کدام از این موارد خواهیم پرداخت.
نارسایی اولیه غده فوق کلیه
این نوع از بیماری آدیسون زمانی که کورتکس غده فوق کلیه به هر دلیلی دچار اشکال شود، بروز پیدا می‌کند. یکی از دلایل اصلی نارسایی اولیه غده فوق کلیه بیماری‌های خود ایمنی بدن هستند. این بیماری‌ها به علل ناشناخته‌ای در فرد بروز پیدا می‌کنند. در این حالت سیستم ایمنی فرد دچار مشکل می‌شود درنتیجه سلول‌های خودی را از بیگانه تشخیص نمی‌دهد و به آنها حمله کرده و آنها را از بین می‌برد.
بیماری سل، عفونت‌های مربوط به این غده، ایدز، متاستاز‌های سرطانی و وقوع خونریزی در این غده از دیگر عواملی هستند که سبب بروز نارسایی اولیه غده فوق کلیه می‌شوند. البته در اغلب شرایطی که ذکر شد سیستم ایمنی فرد دچار اختلال شده است. ولی شرایط در بیماری‌های خودایمنی با این شرایط متفاوت است و بیماری‌های خودایمنی به عنوان یک ریسک فاکتور مستقل شناخته می‌شوند.
نارسایی ثانویه غده فوق کلیه
در این حالت به علت وجود مشکل در بخش دیگری از بدن، ترشحات غده فوق کلیه تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در ادامه به بیماری‌ها و شرایط پاتولوژیکی که می‌توانند چنین شرایطی را برای فرد ایجاد کنند، اشاره خواهیم کرد.
یکی از علل شایع نارسایی ثانویه غده فوق کلیه بیماری‌های مربوط به غده هیپوفیز است. هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپیک از غده هیپوفیز ترشح می‌شود که ترشحات غده فوق کلیه را کنترل می‌کند. این هورمون به نوعی محرک غده فوق کلیه نسبت به تولید و ترشح هورمون‌های مربوط به خود است. بنابراین در صورتی که در غده هیپوفیز به هر دلیلی نقصی وجود داشته باشد (همچون تخریب سلول‌ها یا فشار تومور و …) که موجب کاهش تولید و ترشح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک شود، می‌تواند موجب بروز نارسایی ثانویه غده فوق کلیه شود. به این ترتیب بیماری آدیسون بروز پیدا می‌کند.
اختلال در غده هیپوفیز تنها علت بروز آدیسون ثانویه نیست بلکه این اختلال در موارد دیگری نیز مشاهده شده است. برای مثال افرادی که به هر دلیلی به صورت طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید استفاده می‌کنند، ممکن است بعد از مدتی مبتلا به آدیسون شوند. این رخداد در بیماران آسمی و نیز بیمارانی که مبتلا به بیماری‌های روماتولوژیکی همچون آرتریت روماتوئید و… هستند بسیار دیده می‌شود.
همچنین این عارضه در افرادی که به صورت طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید استفاده می‌کنند، ولی به صورت ناگهانی و سرخود دارو را قطع می‌کنند، به مراتب دیده می‌شود.
درمان بیماری آدیسون
برای درمان این بیماری، تنها مصرف دارو اهمیت ندارد؛ بلکه شرایط زندگی و غذای رژیمی نیز مهم هستند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
دارو: برای درمان بیماری آدیسون باید هورمون‌هایی که در بدن فرد تولید نمی‌شود را به‌صورت جایگزین و به‌عنوان دارو مصرف نماید. برخی از گزینه‌های درمانی کورتیکواستروئیدهای خوراکی همچون هیدروکورتیزون، پردنیزون یا فلودروکورتیزون هستند.
رژیم غذایی: این افراد در رژیم غذایی خود نیازمند مصرف بیشتر نمک هستند، به‌خصوص زمانی که در آب و هوای گرم هستند یا ورزش سنگین می‌کنند یا زمانی که به مشکلات دستگاه گوارشی همچون اسهال دچار می‌شوند.
شرایط استرس زا: تحت شرایط استرس زا افراد باید تحت نظر پزشک، به‌طور موقت میزان دارو را افزایش دهند و در صورت استفراغ و عدم توانایی استفاده از داروهای خوراکی، باید به‌صورت تزریقی از آنها استفاده نماید.
سخن پایانی
همانطور که گفتیم ممکن است افراد به دلیل این بیماری به کاهش وزن و لاغری دچار شوند و بنابراین باید به کمک رژیم غذایی اصولی و اختصاصی که بیماری آنها را نیز در نظر بگیرد، برای افزایش وزن خود و رسیدن به وزن طبیعی، استفاده کنند.
